“Bez wątpienia można go zaliczyć do najznakomitszych polskich odkrywców świata”. To zdanie z opracowania – albumu Pani Marii Dybowskiej, która poświęciła kilka lat swojego życia dla zebrania i uratowania przed zapomniniem dorobku tego znakomitego Polaka – Benedykta Dybowskiego (1833-1930). Kilka zdań z jego niezwykle bogatego życiorysu: za udział w Powstaniu Styczniowym (1863) został skazany w Procesie Traugutta na karę śmierci, katorgę a potem zesłanie na daleką Syberię. Należał do tych Polaków, którzy zesłanie zamienili w życie twórcze, badawcze, którzy wnieśli ogromny wkład w poznawanie i utrwalanie pamięci o ginacych kulturach świata.

Jego kolekcja z Kamczatki jest jedyna, bezcenna, rozrzucona po całej Europie, część kolekcji uległa zniszczeniu przez czas upływający i historię. To jedyne w swoim rodzaju opracowanie ratuje ją dla obecnych i przyszłych pokoleń przed zapomnieniem.

Jest cudownym przykładem przywracania szacunku dla ludzi wielkich i ich wielkiego dorobku w kulturze Polski, Europy i Świata.

Bardzo dziekujemy Pani Marii Dybowskiej za dostarczenie tego opracowania do internetowej galerii Narodowa GA.PA (album został wydany ogromnym wysiłkiem wielu osób i tylko w 400 egzemplarzach!). Pozwalamy sobie umieścić tylko kilka fotografii z tego albumu oraz również za zgodą autorki następujące teksty dla umożliwienia wyszukiwania w internecie podstawowych słów-kluczy, w sprawach szczegółowych kierując zainteresowanych do Pani Marii Dybowskiej ( mardyb8 @ wp.pl lub mdyb6 @ interia.pl ):

– szczegółowy spis treści
– szczegółowy spis fotografii z Kamczatki (poz. 1-20) oraz fotografii kolekcj (poz. 21-87).
– spis map
– podsumowanie w języku angielskim – dla możliwości lokalizowania przez światowe wyszukiwarki w internecie.

Jeszcze raz składamy Pani Marii Dybowskiej podziękowanie i wyrazy najwyższego szacunku.
Galeria Narodowa GA.PA, Warszawa, w kwietniu 2004 roku.
www.narodowa.pl

KAMCZATKA i JEJ LUDY AUTOCHTONICZNE
W fotografii ,tekstach i eksponatach
Benedykta Dybowskiego
opracowała : MARIA DYBOWSKA
Autorzy fotografii : . Benedykt Dybowski
Andrzej Kosydorski
Jacek Kubiena
Ighor Szydłowski

„ Tam na Kamczatce próbowano już wszystkiego a udał się tylko trąd..Zrozumie pan..dlaczego od radzałem ten wyjazd.”.

Z Syberii i Kamczatki
SPIS TREŚCI :
1. Wprowadzenie 7
2. . Benedykt Dybowski(1833-1930) 11
– najważniejsze fakty z jego życia
– praca i pasje, wokół których budował swoje życie
Teksty w języku rosyjskim (archiwum Irkuckiego Towarzystwa Geograficznego) :
fragmenty listów Benedykta Dybowskiego
3..Benedykt Dybowski – kamczackie lata .. . twórcy kolekcji (1879-1883 )
– przygotowanie do wyjazdu
– praca i pasje, które rozwijał podczas swojego pobytu 13
4.Środowisko geograficzne Kamczatki i wysp Komandorskich, na podstawie jego fotografii i opisów 19
5..Ludy autochtoniczne z którymi zetknął się Benedykt Dybowski podczas swojego pobytu :
– Koriacy
– Itelmeni ( Kamczadale ) : . – Aleuci
6. Najważniejsze eksponaty w jego etnograficznej . kolekcji 23 . 7. Zbiory antropologiczne jako kontynuacja wcześniejszych zainteresowań 35
8. Benedykt Dybowski jako lingwista .Próba ocalenia . ….. języków paleoazjatyckich 37
9. Lekarz i społecznik , „Biały Bóg”. 39
10. Powrót do kraju 41
– wystawy
– katedra lwowska i kontynuacja rozpoczętych badań.
Kamczatka i sąsiednie wyspy w fotografii Benedykta
Dybowskiego .. 43
Kamczackie eksponaty Benedykta Dybowskiego w obiektywie Andrzeja Kosydorskiego ,Ighora Szydło wskiego i Jacka Kubieny .

– antropologia 53
– przyroda 56
– etnografia 60
Wybrana literatura 73
– Przypisy 74
SPIS FOTOGRAFII
1. Spis zdjęć wykonanych przez Benedykta Dybowskiego
2. Spis zdjęć wybranych eksponatów kolekcji PME . 3. zdjęcia z archiwum Zoologii PAN Pracowni .. Historii Zoologii – Warszawa . 4.zdjęcia czaszek z Antropologicznego Muzeum . …. . Instytutu Zoologii UJ
. 5. zdjęcia eksponatów Instytutu Zoologii Uniwersytetu . . … Lwowskiego.( wybranych )
Spis map zamieszczonych w tekście
Teksty w języku rosyjskim ( z archiwum Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego ) – fragmenty listów Benedykta
Dybowskiego

S U M M AR Y ..
. .

Spis zdjęć wybranych eksponatów Kolekcji BENEDYKTA DYBOWSKIEGO
Państwowego Muzeum Etnograficznego w Krakowie
28499 – Koszyk pleciony z trawy morskiej techniką spiralną Kamczatka
18972 – Strzała Aleuty: drzewce malowane na czerwono, pierzysko, z białych piór, wzdłuż drzewca owinięte sznurem – strzała do łuku. 18754 – Koszyk – Syberia , Kamczatka, na jego bokach znajduje czarny geometryczny wzór 18798- Model domu na palach, Kamczatka, grupa Itelmenów, na drewnianej podstawie są ustawione cztery rzędy pali. Jest to model letniego mieszkania. (bałagan) 18966- Harpun, Wyspy Komandorskie, Aleuci, drewno, kość, sznur , pęcherz – do polowań na wydry. 24212 – Koszula, skóry rybie, znaleziona nad Amurem 1886 r. 30705- Bęben, Aleuci, Wyspy Komandorskie, obręcz drewniana. 30605 – Lalka obszyta skórą, wypchana pakułami 30648 – Ubranie dziecięce, Kamczatka. 18984 – Aleuta strzelający do foki, figurka na drewnianej podstawie przedstawia leżącego człowieka, trzymającegp strzelbę opartą o drewnianą podstawę, opodal znajduje się foka. 18978 – Uprząż na psa, Syberia, Aleuci, wydłużona część kośc. z podłużnym otworem.. 19025 Przyrząd do noszenia dziecka, Wyspy Kurylskie. Drewno, skóra, tkanina. Dziecko siedzi na desce, matka ma je zawieszone na plecach. 30567. – futerał na nóż , futro ,nitka, ozdobione frędzelkami – 30570 – Syberia, Kamczatka, Itelmeni. Prostokątna, płaska pochew ka z brązowego futra, zdobiona poziomymi paskami, z motyw em geometrycznym 30 633 – Ubranie na głowę dla ochrony oczu przed morskimi fala mi używane przez Koriaków. -30681 Miniaturowy model nart, wykonany z cieniutkich deszczułek oklejonych cienką szarą skórką. Wiązania nart wykonane z cienkich rzemyków, Kamczatka. 30537 – a/b Buty i futro, dar Benedykta Dybowskiego 1870 r. 30544 – a/b spodnie męskie, Płw. Kamczatka, futro z łapek reniferowych. . 19115 – Dubas- odzież zwierzchnia, kiedyś futrzana, z kapturem i rękawami. 26140 – Strzała, Aleuci, drzewce z twardego drewna, grot żelazny. 30654 Torebka, Płw. Kamczatka, skóra, noga łabędzia. 30648 – Kołczan- torba Płw. Kamczatka. 28458- Drumla kościana (lew morski), Koriacy 1886 r. 26165- Miotacze do strzał, Wyspy Komandorskie, podłużna deseczka z otworem na palec i dwoma wgłębieniami na dwa dalsze palce deseczka lakierowana, miejsce zamocowania strzały, z kości przechodzącej na wylot i w tym miejscu zaklejonej płótnem. Strzały do polowań na wydry morskie. -30649 a/b Buty letnie,. Eweni, skóra haftowana, zdobiona koralikami. -23891 Miotacz oszczepów, Syberia, Wyspy Komandorskie, deseczka z otworem wyżłobionym na dłoń i pozostałe palce, Miejsce na osadzenie strzały, zakończone blaszką miedzianą. 19116 – a/b Pończochy futrzane – skarpety, druga połowa XIX w. 30 569- Futerał na nóż, skóra haftowana, płaska, prostokątna pochew ka z żółtej i brązowej skóry. Część przednia zdobiona haft em o motywach geometrycznych, w kolorze zielonym, białym i czerwonym. Z tyłu skórzane uszko. 30640 – Buty, skóra zamszowa. Para butów kobiecych, z wysokimi cholewkami z brązowego zamszu. Przy górnej krawędzi cholewek przyszyty kawałek futra, wywinięty na cholewki. U dołu przy pięcie , rzemyki do wiązania. Podeszwa z jasno żółtej skóry. 30605 – Model lalki, płaszcz z pęcherza. . 18972 – Strzała Aleutów, drzewce drewniane, o przekroju kolisty m malowane na czerwono. Drzewce owinięte wzdłuż sznurka Strzała do łuku. .18680 – Kamczatka, naczynie z pokrywką, wykonane z orzecha kokosowego. Powierzchnia i wnętrze wygładzone. Pokrywka z odpiłowanego wierzchu. Do przechowywania sieci. . 28499 – Kamczatka, koszyk pleciony z trawy morskiej techniką spiralną. 18974 – Strzały, harpun drewno, kości, pióra, sznurek z jelit, drzewce malowane na czerwono. 18983 – Kamczadale, model sań z psim zaprzęgiem, drewno, skóra. 19000 – Pólwysep Kamczatka i Koriacy, model ziemianki „Brabara”, 24210 – Wyspy Komandorskie, Aleuci, kamlejka z jelit rybich. 19135 – Wyspy Aleuckie, parka uszyta ze skóry ptasiej łącznie z piórami. 30639 – a/b Pólwysep Kamczatka, buty dziecięce. 30620 – Torebka płaska i okrągła, skóra, od góry, zamykana klapą, przód zdobiony aplikacją z białej skóry. 30534 – Ewenkowie ( d. Łomuci), kapciuch na tytoń, skóra, koraliki. 18991 – Aleuci, model kajaka trzyosobowego. 30543 Spodnie futrzane. 30541 – a/b Itelmeni / Kamczadale, pończochy i skarpety, para krótkich skarpet z futra reniferowego, białego, przy otworze obszyte paskiem puszystego, brązowego futra.
– Narty, model – drewno oklejane skórą. 30631 – a/b Buty z cholewami, zdobione szerokim pasem jasnej,haftowanej skóry, sznurowane. 19164 – Pasek biało- brązowy, haftowany skórzany.
8145 – Fragment nakrycia głowy, skóra i korale. 30601 – Model peleryny, ircha, skóra, futro,malowana farbami, koła na tekturze. 26169 – Model sań, skóra, sznurek. 18988 – Aleuci, model kajak, dwie siedzące postacie. 18991 – Aleuci, trzy siedzące postacie. 18987 – Aleuci, model łodzi, pęcherz rybi. 26133 – Model sań, drewno, sznurek, wykonany z cienkich drewienek i wiórów, oparte na sześciu tramach, płozy złączone z przodem pałąkiem, boki oplecione siatką sznurkową. 18990 – Model sań, skóra, pęcherz, szkielet z drewna. W środku siedz ąca postać – Aleuta w stroju. 18980 – Model sanek, kryty skórą niedźwiedzia. 30601 – Model peleryny z pęcherza i gąbki. 26169 – Model sieci, sznurek i skóra. 26131 – Kamczadale,( Itelmeni}. Sanie – model , szer. 6,5x38x11,5 cm. 30572 – Woreczek na talizman, zamsz, korale, aplikacja. 30560 – Piłka. 19014 – Naczynie z kory brzozowej.
2. Prywatne zbiory Pani Władysławy Dybowskiej (wnuczki Benedykta Dybowskiego) :
1. – Zdjęcie Benedykta Dybowskiego z okresu pobytu na Kamczatce
2-10 – Zdjęcia Aleutów wykonane podczas jego pobytu na Wyspach
Aleuckich.

2 Zbiory Instytutu Zoologii PAN
Pracownia Historii Zoologii – Warszawa
Fotografie wykonane przez B. Dybowskiego, między innymi: .1. Gorące źródła Paratunki- kąpiel w gorącej sadzawce,
2. Zdjęcie ptaka na podstawce. 3.. Aleuci z Wyspy Beringa,
4.. Dzieci Aleutów z Wyspy Miedzianej, 5. Rzeka Paratunka – zagroda przez rzekę dla połowu ryb, 6. Kamczadale 7. Aleuci na bajdarkach,- Wyspy Kamczackie, 8.. Cerkiewka na Kamczatce, 9. Wieś na Kamczatce nad Jeziorem Jawińskim, 10. Typy tuziemców (Ostiacy). 11. Kolaż wykonany z okazji wystawy zbiorów kamczackich :
3. Zdjęcia czaszek z Muzeum Antroplogicznego
Instytutu Zoologii UJ : . ………….. Ajno I
Kamczadał I
Kamczadał III
w czterech pozycjach antropologicznych
4. Zdjęcia ze zbiorów Instytutu Zoologii Uniwersytetu Lwowskiego ( Muzeum Zoologiczne im.Benedykta
Dybowskiego ):
– Hydromalis 7 – Allcidae collection
– Hydromalis 3 – Allcidae collection 1
– Hydromalis 4 – Cephus columbus
– Hydromalis l – Synthiborhampus anti.
– Hydromails 5 – Urus bajkalnesis
– Anka domestica
5.zdjęcia ( WYSPY KOMANDORSKIE) :
– widok wybrzeża zatoki Gawańskiej na wyspie . ……Miedzianej
– widok wsi Gawańskiej na Wyspie Beringa
– widok wsi na wyspie Miedzianej
– typy męskie z Wyspy Beringa
– typy mieszkańców Wysp Komandorskich
– typy kobiece z Wysp Komandorskich
– Koty morskie

Summary
Kamtchatka and its autochtonic peoples in photos, texts, and chosen items from
B e n e d y k t D y b o w s k i collections

This photo album, is on the subject of collections of prominent XIX century explorer and scientfic investigator of Siberia – Benedykt Dybowski.
During his staying in Penisula Kamtschatka and Comandory Islands-(1889-1893) as a doctor he gathered unique items represented cultures of Koriaki, Itelmeni ,Chukchee and other indigenous tribes living in this reg-ion as fur,ski, caps, basketery, drumms, and the tools serving for hunting on sea mammals . The sea trade decided of mainetance of the indigenous tribes .The part of the collection are models of houses ,sledges,and 11 types of boats-.Transport of such objects from Kamtschatka to Poland was in the end of XIX century rather difficult ,so B.Dybowski ordered to prepare small models. Storing these objects he was keen on showing cultures of Kamtschatka Paleoasiats in many apects (Koriaki,Itelmeni ,Czukcze).In the opinion of scientists the are the eldest habitants of Kamtschatka and neighbour islands. – There were also a few objects connected with Evenki (Tungus) and Eveni (Lomuci) cultures , their south neighbours . Unfortunately a part of this collection doesn’t outline to the present time, but very like it may be find in many private collections in Poland and Russia. There are some simi-lar „ paleoasiatic” collections in other european museums for example in Oslo (Roald Amund sen collection ), in Wladywostok, Irkuck,Pietropawłowski kamczacki. ,but russian collections are not work out in comprehensive way because lack of the money.

Benedykt Dybowski because of his main work (medical doctor) in Kamtschatka Komandory and Berings Islands had taken also an adva-ntage of new situation : to gather words of Koriaks, Itelmen ,and other pale-oasiats.As a result of his work were prepared 5 dictionaries In Warsaw they were worked out by profesor Ignacy Redliński :

1. Dicitionary of Kamtschatka’ s indigenous people dialects
1 t. Ainu dialect ,lived on Samsund Island , on Kurylski mountains on Kamtschatka ,Filological Edition; II ser., 1882 (Disertation of Academy of Sciences )
2. Dictionary of Kamtschatka” s indigenous people dialects ,
2 t. „South Kamczadal s dialect.,Disertation of Academy of Science ser.II , (Linguistic Ed.) ,1893
3.Dictionary of west Kamczadale dialect , disertation of Academy of sciences, II ser.,Filological Edition , 1893 year
. 4. Dictionary of Kamczadale living by the river Kamtschatka dialect, ,ser.II , 1892 .
5. Dictionary of Kamtschatka indigenous people dialects ,Koriaks .east dictionary ,Academy of science disertation s,ser. II 1895
Paleoasiatic cultures, in the opinion of many scientists , were eldest in the area of Far North East,so the work of B.Dybowski has a great value.
.Presently peoples living on Kamtschatka are small: about 2400 Itelmens, more than 9000 Koriaks.Only 702 Aleuts on Bering Island. After 300 years of russian occupation Koriaks have broken down of their culture code. Till now nobody has worked out ethnological and anthropological notes made by B.Dybowski on Kamtschatka. …Very often they were written on the side notes of other no-tes. (botanical or zoological ) In the way to Kamchatka he catched different types of the birds, he observed a lot of sea mammals on Comandory Islands and Kam-tchatka, he was interested in protection of deer, bear etc.

Part of his letters were published for example in Wszechświat .Un- fortunately not all of his notes are preserved til now. After the transport of B. Dybowski collection to Poland, was showed in Warsaw and Lwow, and later in Cracow. Full catalogue of all items was prepared by the occasion of Lwow exhibition in 1894. In the beginning collection was deposited in Technical Industry Museum in Cracow. From the 1911 Kamtschatka`s collection has been deposited in Cracovian Ethnogra-phical Museum. At the moment not all items are posssible to present because they need con-servation .Most important part of this collection is fur and sea mammals skin’s cloth . It was very useful in polar climate, and changeable weather.
New cloth of skin is practically waterproof . Some types of cloth are typical also for other regions of Arctica ( Inuit too ). Cloths were prepared mostly of the skin of young reins ,because skin of elder is too heavy. Ornament was made of skin and of coral as well.
Photos of different types of cloths ,are enriched by technical drawings, helping to understand, how these cloths were prepared and de-corated. We included also technical description of skin preparation

Skin and fur of sea ammals are used also for preparation of straps parts of harpoons, skies and boats. Skin wasn`t only a row material used by paleoasiats they made also baskets, food boźes of sea grass, typical for arctic area.

As was said above, sea industry was typical for arctic indegenous people. but they learned melting technology of metals from their neighbours.
Benedykt Dybowski collection contains as well: arrows, harpoons, models of eleven types of boats. They organised life of coast paleoasiats . Boats weren`t only one possibility of transport known for indiegenous people of Kamtschat-ka.Their objects of daily use are sledges, skiies, and snow rackets.too . Collection includes also such items as drumm from Aleuts Islands. It was used probably by shamans, to put them in extasy, but not so many of ori-gnal drumms are still protect in Kamchatka museums. It is not only one musical instrument in this collection is Jewish harp,but its not orgi-nal paleoasiatic instrument, it was adopted by indigenous people from Europe . …Paleoasiatics cultures were destroyed by russian influence, during two hundred years. Contemporary small groups of indigenous people live in Kamtschatka and neighbor isla-nds.Working with any subject of paleoasiatic culture is necessary to remember that Kamtschatka was closed for about forty years for outward influence.

Collection in State Cracovian Ethnographical Museum isn`t only his one collection in Poland. There are also six skulls of Kamtschatka paleoasiats and Ainu in Anthropo-logical Museum in Cracow.
Besides his ethnographical interests, he was also fasci-nated in anthropological problems in very many texts. He called anthropology the „ queen of sciences”.

Our researche wasn’t easy, also because of lack of etno-graphical, and historical non -russian texts. Russian texts and statistics not always can be treated as reliable research sour-ces. We are conscioused that our work is lack of informa-tions about paleosiatic’ s cultures ,but anyway some know-ledge about them can be protected for next gene-rations.

Author of the album and translated by Maria Dybowska – mardyb8 @ wp.pl lub mdyb6 @ interia.pl